ساقی کوثر
دینی فرهنگی پژوهشی
دینی فرهنگی پژوهشی
تردیدی نیست که دین مبین اسلام بهعنوان برترین دین آسمانی در معارف الهی خود به اهمیت خانواده و فرزندداری عنایت ویژهای کرده است و قرآن کریم و روایات اهل بیت(ع) بهعنوان سرچشمه و منبع اصلی احکام این دین مبین در زمینههای مختلف از جمله مسائل جمعیت شناسی بهشمار میروند.
با توجه به اینکه موضوع افزایش جمعیت و فرزندداری در سبک زندگی دینی به الگویی شایسته نیاز دارد، بررسی نظر دین اسلام بهعنوان کاملترین دین در این مورد حائز اهمیت فراوان است.
طبق بررسیهای انجام گرفته، نظر قرآن کریم بهعنوان منشأ و اساس دین اسلام نسبت به فرزندآوری و تکثیر اولاد مثبت است چراکه زندگی با فرزند صالح فواید و آثار مثبتی در پی دارد که از مهمترین آنها میتوان به کمک و دستاری والدین، ادامه دهنده راه والدین اشاره کرد.
بررسی نظر قرآن در مورد فرزندآوری
نکته مشترک در آموزشهاى کلیه ادیان سفارش به ازدیاد پیروان و آوردن اولاد است. البته در دوران نزول ادیان با عنایت به تأثیر نیروى انسانى در درآمدزایى و دفاع از حریم خاندان و سرزمین، این سفارش کاملاً منطقى و معقول است.
بیتردید، آئین اسلام بلکه تمامی ادیان آسمانی، پیروان خود را به افزایش جمعیت با ایمان و شایسته، به اندازهای که در توان آنان باشد، فرامیخواند. در قرآن آیات متعددی در مورد فرزند وجود دارد که از مجموع آنها چنین برداشت میشود که فرزندان، نعمتهای الهی نزد والدین هستند و چون سایر نعمتهای الهی، هم میتوان با استفاده صحیح از آنها در مسیر تکامل و هدایت خود و آنها از ایشان بهره جست وهم میتوان با عدم استفاده صحیح از آنها خود و آنها را به خاک مذلت نشاند.
در قرآنکریم اصل وجود فرزند بهعنوان نعمت الهی یاد شده چنانکه در آیه ۷۲ سوره نحل در این رابطه فرموده است: «وَاللّهُ جَعَلَ لَکُم مِّنْ أَنفُسِکُمْ أَزْوَاجًا وَجَعَلَ لَکُم مِّنْ أَزْوَاجِکُم بَنِینَ وَحَفَدَةً وَرَزَقَکُم مِّنَ الطَّیِّبَاتِ أَفَبِالْبَاطِلِ یُؤْمِنُونَ وَبِنِعْمَتِ اللّهِ هُمْ یَکْفُرُونَ؛ خدا براى شما از خودتان همسرانى قرار داد و از همسرانتان براى شما پسران و نوادگانى نهاد و از چیزهاى پاکیزه به شما روزى بخشید آیا [باز هم] به باطل ایمان میآورند و به نعمت خدا کفر میورزند».
در آیه ۱۴ سوره آلعمران از فرزندان بهعنوان متاع یاد شده و آمده است: دوستى خواستنیها[ى گوناگون] از زنان و پسران و اموال فراوان از زر و سیم و اسبهاى نشاندار و دامها و کشتزار[ها] براى مردم آراسته شده [لیکن] این جمله مایه تمتع زندگى دنیاست و [حال آنکه] فرجام نیکو نزد خداست».
همچنین، در آیه ۴۶ سوره کهف از فرزندان بهعنوان زینت زندگی یاد شده و آمده است:مال و پسران زیور زندگى دنیایند و نیکیهاى ماندگار از نظر پاداش نزد پروردگارت بهتر و از نظر امید [نیز] بهتر است».
همچنین، در قرآنکریم از فرزند بهعنوان امتحان و آزمایش یاد شده و در ایه ۲۸ سوره انفال در این رابطه آمده است: و بدانید که اموال و فرزندان شما [وسیله] آزمایش [شما] هستند و خداست که نزد او پاداشى بزرگ است».
در آیه ۷۱ سوره هود نیز از فرزند بهعنوان بشارتی برای پدر و مادر یاد شده و آمده است:و زن او ایستاده بود خندید پس وى را به اسحاق و از پى اسحاق به یعقوب مژده دادیم» و نیز در آیات ۵۱ تا ۵۳ سوره حجر در این رابطه آمده است: و از مهمانان ابراهیم به آنان خبر ده، هنگامیکه بر او وارد شدند و سلام گفتند [ابراهیم] گفت ما از شما بیمناکیم، گفتند مترس که ما تو را به پسرى دانا مژده میدهیم».
خداوند متعال در آیه ۷۴ سوره فرقان نیز فرموده است: و کسانیاند که میگویند پروردگارا به ما از همسران و فرزندانمان آن ده که مایه روشنى چشمان [ما] باشد و ما را پیشواى پرهیزگاران گردان».
تحلیل قرآن از فرزند سالم و صالح
نکته مهم و اساسی که در قرآن کریم وجود دارد، توجه به زاد و ولد انسانهای شایسته و مؤمن است؛ به عبارت دیگر آنچه که اهمیت دارد، افزایش تعداد جمعیت نیکوکاران و صالحان است.
در سوره اعراف، به خلقت اولین انسان و اولین بارداری اشاره شده است. براساس آیات ۱۵ این سوره، حضرت آدم و حوا(ع) از خداوند متعال خواهان فرزندی صالح و نیکوکار هستند(او خدایی است که(همه) شما را از یک فرد آفرید و همسرش را نیز از جنس او قرار داد، تا در کنار او بیاساید. سپس، هنگامی که با او آمیزش کرد، حملی سبک برداشت، که با وجود آن، به کارهای خود ادامه میداد و چون سنگین شد، هر دو از خداوند و پروردگار خود خواستند، اگر فرزند صالحی به ما دهی، از شاکران خواهیم بود».
باروری؛ هدیهای از سوی خدا به بندگان شایسته
با این اوصاف، در آیات قرآن کریم، باروری هدیهای از سوی خدا به بندگان و پیروان شایسته معرفی شده است. قرآن کریم همچنین، در مورد حضرت زکریا در آیه ۸۹ سوره انبیاء فرموده است:و زکریا را یاد کن آن هنگام که پروردگار خویش را ندا داد، پروردگارا! مرا تنها مگذار که تو از همه بازماندگان بهتری» و در آیه ۳۸ آلعمران میفرماید: در آنجا بود که زکریا، (با مشاهده آن همه شایستگى در مریم،) پروردگار خویش را خواند و عرض کرد «خداوندا! از طرف خود، فرزند پاکیزهاى (نیز) به من عطا فرما، که تو دعا را میشنوى! قرآن کریم از استجابت دعای حضرت زکریا برای طلب فرزند در آیه ۹۰ انبیاء اینگونه یاد میکند «فَاسْتَجَبْنا لَهُ وَ وَهَبْنا لَهُ یَحْیى» از این آیات فوق میتوان برداشت کرد که اولاً فرزند معین پدر در امر دین و دنیا است وهمچنین درخواست فرزند و نسل پاک، سنّت و روش انبیاست و ارزش ذریّه و فرزندان، به پاکى آنهاست.
یکی دیگر از انبیای الهی که طلب فرزند صالح از خداوند متعال کرده (فرزندى که بتواند خط رسالت او را تداوم بخشد و برنامههاى نیمهتمامش را به پایان برساند) و قرآن کریم آنرا بیان میدارد، حضرت ابراهیم است که تقاضای خود را در طلب فرزند در ایه ۱۰۰ سوره صافات چنین بیان میفرماید: پروردگارا! به من از صالحان [فرزندان صالح] ببخش!».
قابل توجه اینکه یکجا ابراهیم خودش تقاضا میکند که در زمره صالحان باشد، چنانکه قرآن از قول او نقل میکند: پروردگارا! به من علم و دانش مرحمت فرما، و مرا به صالحان ملحق کن» (شعراء/۸۳).
و در اینجا تقاضا میکند که فرزندان صالح به من مرحمت فرما، چراکه صالح وصفى است جامع که تمام شایستگیهاى یک انسان کامل در آن جمع است.خداوند نیز این دعا را مستجاب کرد، و فرزندان صالحى همچون «اسماعیل» و «اسحاق» به او مرحمت فرمود، چنانکه در آیات بعد همین سوره میخوانیم «وَ بَشَّرْناهُ بِإِسْحاقَ نَبِیًّا مِنَ الصَّالِحِینَ؛ ما او را بشارت دادیم به تولد اسحاق پیامبرى از صالحان» و در مورد اسماعیل میگوید «وَ إِسْماعِیلَ وَ إِدْرِیسَ وَ ذَا الْکِفْلِ کُلٌّ مِنَ الصَّابِرِینَ وَ أَدْخَلْناهُمْ فِی رَحْمَتِنا إِنَّهُمْ مِنَ الصَّالِحِینَ؛ و اسماعیل و ادریس و ذا الکفل را به یاد آور که همه از صابران بودند و ما آنها را در رحمت خود وارد کردیم چرا که از صالحان بودند». (انبیاء- ۸۶ و ۸۵) درخواستی که در آیات فوق از جانب حضرت ابراهیم مطرح میشود خود نشاندهنده عظمت و فضیلت وجود فرزندان صالح در زندگی انسان است که چگونه پیامبری اولوالعزم آنرا از خداوند به کرات درخواست میکند.از طرفی استفاده آیات از لفظ بشارت برای فرزنددار شدن این پیامبران، نشان از اهمیت این موضوع است.
فواید زندگی با فرزند صالح
از جمله آثار مثبت و فواید زندگی با فرزند صالح میتوان به کمک و دستیاری والدین اشاره کرد چنانکه در قرآنکریم در آیه ۶ اسراء با این مضمون که :و به مال و فرزندان نیرومند مدد میبخشیم» و یا در آیه ۱۳۳ شعرا با این مضمون «أَمَدَّکُمْ بِأَنْعامٍ وَ بَنینَ؛ با چهارپایان و فرزندان یاریتان کرده است» و یا در آیه ۱۲ سوره نوح با این مضمون و بهوسیله اموال و فرزندان یاریتان میکند» به این موضوع اشاره شده است. در این آیات خداوند متعال خطاب به گروههای مختلف انسانی، داشتن فرزند را بهعنوان یک نعمت الهی و کمک و دستیار والدین معرفی کرده است.
داشتن فرزند برای والدین همانند داشتن نیروی انسانی است که میتواند در کارها و مسئولیها پدر و مادر را کمک و یاری رساند که در آیه ۷۲ سوره نحل در این رابطه آمده است: خداوند برای شما از همسرانتان فرزندان و یاورانی قرار داد که به خدمت آنان در حوائجتان استعانت بکنید و با دست آنان مکاره و ناملایمات را از خود دور کنید».
فرزند؛ ادامه دهنده راه والدین
از فواید فرزندآوری و تکثیر اولاد درصورتی که صالح باشند و متناسب با دستورات اسلامی تربیت شوند، این است که فرزندان ادامه دهنده راه والدین، بهویژه پدر خواهند بود. دعای حضرت زکریا این مضمون را تأیید میکند که در آیه ۳۸ آلعمران در این رابطه آمده است: «پروردگارا! به من از فرزندان صالح ببخش همانطور که مشهود است در این آیات فرزند صالحی که ادامه دهنده راه پدر و مادر باشند، آرزوی پیامبران الهی شمرده شده است، مهمترین عوامل بازدارنده خانوادهها برای فرزندآوری: یکی از مهمترین مسائلی که خانوادهها در مساله فرزندآوری و تکثیر اولاد بیان میدارند، مسئله سخت بودن تربیت فرزند است که قرآن کریم برای این مسئله راهکارهایی ارائه داده است و دستورات کاملاً عملی و حتی بهصورت الگوی کاملاً قابل لمس برای تربیت فرزندان بیان کرده است.
سوره لقمان؛ نمونهای از رابطه صحیح پدر با فرزند
نحوه برخورد صحیح: در مبانی تعلیم و تربیت الهی برای رشد و شکوفایی شخصیت فرزندان مراقبتها و وظایف خاصی لحاظ گردیده است که از جمله میتوان به آیات شریفه سوره لقمان اشاره کرد که نمونهای از یک رابطه پدر و نحوه برخورد صحیح با فرزندان، بهعنوان الگو ارائه شده است که چگونه یک پدر دلسوز در مقام تربیت فرزند خود و با لحنی بسیار مهربانانه به تربیت دینی او همت گماشته و چه نکات و مضامین پرمحتوایی را برای فرزندش بیان میدارد.
قرآن کریم، بر دو مسئله بهصورت همزمان تأکید دارد اول کثرت اولاد و بعد از آن تربیت صحیح آنها. در واقع قرآن صرفاً تولید نسل بدون تربیت دینی را تأیید نکرده و با آن مخالف است. در کنار تولید نسل، باید تربیت نسل هم باشد که قرآن و اسلام بهطور کامل برای تربیت نسل برنامه ارائه میدهد.
مشکلات اقتصادی از دیگر مواردی است که برخی از خانوادهها بهخاطر آن تمایلی به بچهدار شدن ندارند و گفت: اعتقاد به روزیرسانی خدای متعال، جزو مسلمات آموزههای قرآنی و دینی است؛ لذا کاهش جمعیت به هر روش و توجیحی، بهخاطر ترس فقر و مشکلات اقتصادی بر خلاف روح ایمان و فلسفه اسلام است بهطوریکه قرآن در این باره در آیه ۱۵۱ انعام میفرماید: فرزندانتان را از بیم فقر نکشید، ما شما و آنها را روزی میدهیم».
رسول خدا صلی الله علیه و آله توصیههای فراوانی درباره فرزندآوری دارند که باید از آنها برای جلوگیری از تحدید نسل استفاده کرد. “ازدواج کنید تا عده شما بسیار شود ؛ زیرا من در روز رستاخیز به فزونی شما امتهای دیگر افتخار می کنم."
از منظر اسلام، فرزندآوری نه تنها برای والدین او مایه خیر و برکت است، بلکه در سطح کلان جامعه بشری نیز بسیار ارزشمند تلقی میشود . پیامبر اکرم (ص ) میفرمایند: “چه چیزی مومن را از اینکه اهلی اختیار کند به امید آنکه خداوند فرزندی را نصیب او کند تا زمین را با لااله الا الله سنگین سازد، باز میدارد.”
بنابراین افزایش فرزندآوری در اسلام بسیار مطلوب است و بر اساس شریعت اسلامی زیادی جمعیت صرفا ابزاری برای تامین قدرت سیاسی و اقتصادی جامعه و یا منافع مادی والدین نیست بلکه ریشه در ارزش و جایگاه آن در مکتب اسلام دارد. در ادامه بحث به فواید فرزندآوری براساس یافتههای دانش تجربی میپردازیم:
آثار و فواید فرزند آوری در دانش تجربی
آثار و فواید جسمانی
بر اساس تحقیقات به عمل آمده، خانواده صاحب فرزند بیش از دیگران از زندگی خود لذت میبرد و داشتن فرزند موجب افزایش حافظه، کاهش فشار خون، بهره بیشتر از نعمت تعقل، افزایش اعتماد به نفس و شادی والدین، امکان بهتر درک زیباییها، کاهش سرطان مخصوصأ سرطان سینه برای زنان و بیماریهای قلبی، بهتر شدن عملکرد مغز و … فرزندآوری برای زنان اهمیت بیشتری دارد و بدن آنها برای تغذیه و پرورش کودکان آمادگی خاصی دارد و فرزند او را به زندگی سرگرم و امیدوار میسازد.
آثار و فواید روحی – روانشناختی
احساس دوست داشتن و دوست داشته شدن
خانواده جایگاهی استوار برای حفظ و رشد جامعه است و از آنجایی که خداوند متعال ذات آدمی را با محبت و احساسات آفریده است؛ فرزندآوری خود زمینهساز خوبی برای دوست داشتن و محبوب بودن است، چراکه یکی از نیازهای فرزندان دوست داشته شدن توسط دیگران است و از طرف دیگر والدین تمایل به حمایت از فرزندان در زندگی دارند.
زمانی که والدین صرف تربیت فرزندان و ابراز محبت به آنها میکنند، موجب جلوگیری از اتلاف وقت و انرژی بیهوده است و همین مسئله رسوخ بیگانگان در خانواده و به تبع آن جامعه را به میزان چشمگیری کاهش میدهد.
عامل نشاط و سلامت روانی والدین
جامعه آنهنگام نشاط دارد که خانوادهها در نشاط و آرامش به سر ببرند؛ نشاط در خانواده نیز مولفههایی دارد که باید مورد توجه قرار بگیرد. از جمله عوامل زیاد شدن نشاط در زندگی مشترک، فرزندآوری است؛ حضرت رسول اکرم(ص) در تعبیری زیبا میفرماید: “فرزند صالح گلی از گلهای بهشت است." همانطور که گلهای بهشتی باعث سرور و شادی اهل بهشت میشوند ، فرزند صالح نیز این مسئله را در بر دارد.
بنا به نظر راسل تود “فرزند موجب نشاط و شادمانی والدین میشود و گذراندن وقت با کودک و بازی با او یکی از بهترین لحظات زندگی والدین به شمار میآید.” منتقدان و کارشناسان غربی نیز به این مسئله باور دارند که باید به مسئله فرزندآوری و تربیت آنان اهمیت داد چراکه اگر رشد جمعیت به میزان لازم نرسد، همه خودشان تولیدکننده و مصرفکننده و مداوم مشغول به کار هستند و خستگی روح و جسم آنها موجب دلمردگی و سرد شدن نسبت به زندگیشان میشود؛ که این امر جامعه را نیز درگیر کرده و در نتیجه به مرگ تدریجی یک ملت منجر میرسد.
از امام صادق(ع) سوال کردند: شیرینترین چیز برای انسان چیست؟ و ایشان فرمودند: “داشتن فرزند جوان"؛ سپس پرسیدند: بدترین حالت برای انسان چیست؟ و ایشان در پاسخ فرمودند: “از دست دادن فرزند"؛ از آنجایی که همیشه در روایات و احادیث امامان اسرار نهفتهای وجود دارد؛ قطعأ این فرمایش امام صادق(ع) نیز با وجود سادگی در بیان، از نکات مهمی برخوردار است؛ که میتوان چنین برداشت کرد که فرزند روح زندگی است که با آمدنش زندگی شیرین میشود و در نبودنش زندگی به پوچی میگراید.
رشد شخصیت
از آنجایی که یکی از اهداف آفرینش رشد انسانها و رسیدن به کمال است، نمیتوان از نقش تربیت فرزندان در این زمینه غافل شد، چراکه تربیت فرزندان رشدی عملی است که توسط پدر و مادر صورت میگیرد و همین مسئله موجب تفکر و تعقل آنها برای رشد و زندگی فرزندانشان میشود که در نتیجه منجر به رشد و تعالی خودشان در این مسیر خواهد شد. نتیجه مطالعات شخصیتی والدین، توسط دانشمندانی همچون “هن"، “میلیسپ” و “هارتکا” میگوید که معمولا تغییرات اساسی شخصیتی والدین زمان اشتغال و ایفای نقش والدینی اتفاق میافتد.
شکلگیری شخصیت افراد در چند دوره از زندگیشان اتفاق میافتد، دوره کودکی که هنوز والدینشان را سرلوحه اعمالشان قرار میدهند؛ دوره نوجوانی که از طریق اطرافیان و با بهرهگیری از اجتماع رفتارشان را متناسب میکنند و دوره دیگر اینکه خودشان پا به عرصه عمل میگذارند و برای تکمیل ظرفیتهای درونی فرزندانشان را تربیت میکنند که در نهایت در دوره پیری از دستاورد خود که همان فرزندان هستند برای زندگی بهتر کمک میگیرند.
حس مفید بودن و ارزشمندی
افراد نیازمند شکوفایی هستند تا به خودباوری برسند. از آنجایی که خداوند متعال قابلیت فرزندآوری را به مردان و زنان داده است؛ اگر آنها به هر دلیلی از این قابلیت بهرهمند نشوند، در خود به نوعی احساس سرخوردگی کرده و به آرامشی که باید نمیرسند. مگر اینکه باوری به این مسائل نداشته و تفکراتی همچون فمنیستها و مارکسیستو سکولار داشته باشند. اما در هر حال این خاصیتی است که خداوند مهربان به همه بندگانش عنایت کرده است.
امام سجاد(ع) میفرمایند: “باید بدانی که او (فرزند) از تو و ثمره وجود توست.” با توجه به تجربه اکثر مردم داشتن ثمره نیکو عامل دلگرمی و احساس شادکامی و نشاط میشود، بنابراین باید کسی را داشته باشی تا از ثمره وجودت به آن ببخشی و به آن افتخار کنی… و این همان حس مفید بودن است.
امید به آینده
با ورود فرزند به کانون گرم خانواده، زندگی سرشار از موفقیت خواهد بود، چراکه شکوفایی و رشد فرزندان برای والدین بسیار زیباست و نتیجه زحماتی است که آنها با دل و جان متحمل شدهاند و موجب میشود بذر خوشبختی و امید در دل والدین جوانه بزند که در آینده تنها نیستند.
امام سجاد(ع) در حق فرزند چنین دعا میکنند که “بار خدایا! بازوی مرا به وسیله ایشان استوار گردان و کمر مرا به آنان راست نما و عدد و شماره مرا به آنان بیفزا و مجلس مرا به ایشان بیارا و یاد مرا به آنها زنده بدار و به وسیله اینان برابر حاجت و خواستهام یاری فرما."
با توجه به همه مطالبی که ذکر شد و همچنین موج نسلکشی شیعیان توسط مستکبران، باید در نظر داشت که مسئولانی که سکان یک ملت را در دست میگیرند، باید شرایط و زمینه را برای این مسئله مهم که مورد تاکید اسلام، رهبر معظم انقلاب و مراجع عظام است، فراهم کنند، چراکه باروری و پیشرفت یک کشور توسط افراد آن صورت میگیرد که نباید از کنار این مسئله به آسانی عبور کرد.
منبع :
1-باشگاه خبرنگاران
2-معصومه زندی زاده
نسخه قابل چاپ | ورود نوشته شده توسط شکیبا در 1395/12/24 ساعت 07:16:00 ب.ظ . دنبال کردن نظرات این نوشته از طریق RSS 2.0. |